|
|
<h1>Ca tụng người Rô-ma<sup><a href="#fn-1-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9" id="fnref-1-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9">1</a></sup></h1> |
|
|
<sup><b>1</b></sup> Ông Giu-đa<sup><a href="#fn-2-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9" id="fnref-2-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9">2</a></sup> được nghe nói về tiếng tăm của người Rô-ma<sup><a href="#fn-3-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9" id="fnref-3-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9">3</a></sup><sup><a href="#fn-4-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9" id="fnref-4-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9">4</a></sup> : họ là những chiến binh dũng cảm, lại niềm nở đón tiếp tất cả những người muốn gia nhập hàng ngũ của họ ; họ tỏ tình hữu nghị với bất cứ ai đến với mình. Họ là những chiến binh dũng cảm. <sup><b>2</b></sup> Người ta cũng thuật lại cho ông Giu-đa<sup><a href="#fn-5-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9" id="fnref-5-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9">5</a></sup> những cuộc giao tranh và những chiến công người Rô-ma<sup><a href="#fn-6-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9" id="fnref-6-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9">6</a></sup> đã lập được giữa dân Ga-lát<sup><a href="#fn-7-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9" id="fnref-7-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9">7</a></sup><sup><a href="#fn-8-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9" id="fnref-8-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9">8</a></sup>, là dân họ đã chinh phục được và bắt phải triều cống. <sup><b>3</b></sup> Ông cũng được nghe nói về tất cả những gì họ đã làm trong miền Tây Ban Nha<sup><a href="#fn-9-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9" id="fnref-9-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9">9</a></sup> để chiếm các mỏ vàng mỏ bạc ở đó. <sup><b>4</b></sup> Họ đã chinh phục được cả vùng nhờ mưu lược và lòng kiên nhẫn – dù vùng ấy rất xa xôi đối với họ ; cả những vua từ tận cùng cõi đất tấn công họ, rốt cuộc cũng bị họ đánh tan, bị giáng cho một đòn chí tử. Còn những dân khác thì phải triều cống họ hàng năm. <sup><b>5</b></sup> Ngay cả các ông Phi-líp-phê<sup><a href="#fn-10-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9" id="fnref-10-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9">10</a></sup><sup><a href="#fn-11-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9" id="fnref-11-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9">11</a></sup> và Péc-xê<sup><a href="#fn-12-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9" id="fnref-12-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9">12</a></sup>, vua dân Kít-tim<sup><a href="#fn-13-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9" id="fnref-13-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9">13</a></sup> và những kẻ nổi lên chống lại họ, cũng bị họ đánh tan trong trận chiến và bị họ chinh phục. <sup><b>6</b></sup> An-ti-ô-khô<sup><a href="#fn-14-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9" id="fnref-14-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9">14</a></sup> Cả<sup><a href="#fn-15-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9" id="fnref-15-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9">15</a></sup>, vua A-xi-a<sup><a href="#fn-16-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9" id="fnref-16-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9">16</a></sup>, giao chiến với họ, đem theo một trăm hai mươi thớt voi cùng với kỵ binh, chiến xa và một đạo quân thật hùng hậu, nhưng rồi cũng bị họ đánh tan. <sup><b>7</b></sup> Họ đã bắt sống ông ta, rồi bắt cả ông lẫn các người kế vị ông phải triều cống thật nặng, phải nộp các con tin và nhượng <sup><b>8</b></sup> xứ Ấn-độ<sup><a href="#fn-17-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9" id="fnref-17-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9">17</a></sup>, xứ Mê-đi<sup><a href="#fn-18-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9" id="fnref-18-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9">18</a></sup><sup><a href="#fn-19-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9" id="fnref-19-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9">19</a></sup>, xứ Ly-đi-a<sup><a href="#fn-20-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9" id="fnref-20-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9">20</a></sup><sup><a href="#fn-21-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9" id="fnref-21-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9">21</a></sup> và một vài vùng trong số các vùng đẹp nhất, sau đó họ đem tất cả tặng cho vua Êu-mê-nê<sup><a href="#fn-22-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9" id="fnref-22-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9">22</a></sup><sup><a href="#fn-23-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9" id="fnref-23-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9">23</a></sup>. <sup><b>9</b></sup> Người Hy-lạp<sup><a href="#fn-24-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9" id="fnref-24-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9">24</a></sup> dự tính tiêu diệt họ. <sup><b>10</b></sup> Hay tin ấy, người Rô-ma<sup><a href="#fn-25-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9" id="fnref-25-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9">25</a></sup> phái một tướng duy nhất đến tấn công ; họ đã giao chiến với chúng và phía chúng có nhiều người bị tử thương. Họ bắt vợ con chúng đi đày, cướp phá tài sản, làm chủ đất đai, triệt hạ các pháo đài của chúng và bắt chúng làm nô lệ cho đến ngày nay<sup><a href="#fn-26-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9" id="fnref-26-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9">26</a></sup>. <sup><b>11</b></sup> Các nước khác và các đảo, tất cả những ai nổi lên chống lại họ đều bị họ tàn phá và bắt làm nô lệ. |
|
|
|
|
|
<sup><b>12</b></sup> Còn các bạn hữu và những ai cậy dựa vào họ thì họ vẫn giữ tình hữu nghị. Họ đã khuất phục được các vua gần xa ; nghe đến danh họ, ai cũng đều sợ hãi. <sup><b>13</b></sup> Họ giúp ai làm vua thì người ấy được, muốn hạ bệ ai cũng tuỳ ý họ. Họ đạt tới tột đỉnh quyền lực. <sup><b>14</b></sup> Dầu vậy, không một ai trong họ đã đội vương miện hay mặc cẩm bào để được vinh hoa phú quý. <sup><b>15</b></sup> Họ lập ra một nghị viện gồm ba trăm hai mươi nghị viên, mỗi ngày<sup><a href="#fn-27-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9" id="fnref-27-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9">27</a></sup> bàn bạc về tất cả những gì liên quan đến dân chúng nhằm làm cho xã hội được tốt đẹp. <sup><b>16</b></sup> Mỗi năm, họ chỉ trao cho một người quyền lãnh đạo<sup><a href="#fn-28-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9" id="fnref-28-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9">28</a></sup> và cai trị toàn lãnh thổ ; mọi người đều vâng phục con người duy nhất đó và giữa họ không có đố kỵ ghen tuông<sup><a href="#fn-29-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9" id="fnref-29-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9">29</a></sup>. |
|
|
|
|
|
<h1>Người Do-thái liên minh với người Rô-ma<sup><a href="#fn-30-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9" id="fnref-30-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9">30</a></sup></h1> |
|
|
<sup><b>17</b></sup> Ông Giu-đa<sup><a href="#fn-31-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9" id="fnref-31-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9">31</a></sup> chọn ông <sup><a href="#fn-1@-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9" id="fnref-1@-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9">1@</a></sup>Êu-pô-lê-mô<sup><a href="#fn-32-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9" id="fnref-32-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9">32</a></sup> con ông Gio-an<sup><a href="#fn-33-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9" id="fnref-33-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9">33</a></sup>, cháu ông Ắc-cô<sup><a href="#fn-34-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9" id="fnref-34-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9">34</a></sup>, và ông Gia-xon<sup><a href="#fn-35-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9" id="fnref-35-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9">35</a></sup> con ông E-la-da<sup><a href="#fn-36-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9" id="fnref-36-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9">36</a></sup><sup><a href="#fn-37-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9" id="fnref-37-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9">37</a></sup>, rồi phái các ông sang Rô-ma<sup><a href="#fn-38-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9" id="fnref-38-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9">38</a></sup> ký kết hoà ước hữu nghị và liên minh với người Rô-ma<sup><a href="#fn-39-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9" id="fnref-39-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9">39</a></sup>, <sup><b>18</b></sup> nhằm rũ bỏ ách đô hộ, vì họ thấy người Hy-lạp<sup><a href="#fn-40-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9" id="fnref-40-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9">40</a></sup> đã bắt dân Ít-ra-en<sup><a href="#fn-41-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9" id="fnref-41-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9">41</a></sup> phải làm nô lệ. <sup><b>19</b></sup> Hai ông khởi hành đi Rô-ma<sup><a href="#fn-42-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9" id="fnref-42-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9">42</a></sup>. Sau chuyến đi thật lâu dài, họ tới nghị viện và lên tiếng nói : <sup><b>20</b></sup> “Ông Giu-đa<sup><a href="#fn-43-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9" id="fnref-43-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9">43</a></sup> cũng gọi là Ma-ca-bê<sup><a href="#fn-44-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9" id="fnref-44-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9">44</a></sup>, và các anh em cùng với dân Do-thái sai chúng tôi đến gặp quý ngài để ký hiệp ước liên minh và hoà bình, hầu chúng tôi được kể vào số đồng minh và bạn hữu của quý ngài.” <sup><b>21</b></sup> Đề nghị đó làm người Rô-ma<sup><a href="#fn-45-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9" id="fnref-45-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9">45</a></sup> hài lòng<sup><a href="#fn-46-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9" id="fnref-46-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9">46</a></sup>. <sup><b>22</b></sup> Đây là bản sao bức thư họ đã <sup><a href="#fn-2@-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9" id="fnref-2@-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9">2@</a></sup>khắc trên các tấm lá đồng và gửi về Giê-ru-sa-lem<sup><a href="#fn-47-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9" id="fnref-47-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9">47</a></sup> để làm bằng chứng hiệp ước liên minh và hoà bình<sup><a href="#fn-48-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9" id="fnref-48-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9">48</a></sup>. |
|
|
|
|
|
<sup><b>23</b></sup> “Chúc người Rô-ma<sup><a href="#fn-49-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9" id="fnref-49-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9">49</a></sup> và dân Do-thái đời đời thịnh vượng, ngoài biển khơi cũng như trên đất liền ! Ước gì họ không gặp gươm giáo và quân thù ! <sup><b>24</b></sup> Nếu xảy ra chiến tranh ở chính Rô-ma<sup><a href="#fn-50-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9" id="fnref-50-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9">50</a></sup> hay ở nơi nào trong liên minh thuộc quyền bá chủ của Rô-ma<sup><a href="#fn-51-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9" id="fnref-51-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9">51</a></sup>, <sup><b>25</b></sup> thì dân Do-thái sẽ tận tình cùng tham chiến, tuỳ theo hoàn cảnh đòi hỏi, <sup><b>26</b></sup> và không được cung cấp lúa mì, khí giới, tiền bạc, tàu bè giúp đỡ phe địch. Phía Rô-ma<sup><a href="#fn-52-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9" id="fnref-52-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9">52</a></sup> đã quyết định như thế và đòi hỏi phải thi hành vô điều kiện những lời cam kết. <sup><b>27</b></sup> Cũng vậy, nếu có chiến tranh chống lại chính dân Do-thái, thì người Rô-ma<sup><a href="#fn-53-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9" id="fnref-53-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9">53</a></sup> cũng sẽ tận tình tham chiến, tuỳ theo hoàn cảnh đòi hỏi, <sup><b>28</b></sup> và cũng sẽ không cung cấp lúa mì, khí giới, tiền bạc, tàu bè giúp đỡ đối phương. Phía Rô-ma<sup><a href="#fn-54-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9" id="fnref-54-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9">54</a></sup> đã quyết định như thế và sẽ nghiêm chỉnh thi hành những lời cam kết. <sup><b>29</b></sup> Người Rô-ma<sup><a href="#fn-55-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9" id="fnref-55-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9">55</a></sup> đã quy định cho dân Do-thái những điều khoản trên. <sup><b>30</b></sup> Nhưng nếu sau này, trong những điều nói trên đôi bên muốn thêm bớt gì, thì phải cùng nhau thoả thuận, và điều thêm hay bớt sẽ có giá trị.” |
|
|
|
|
|
<sup><b>31</b></sup> Còn về những tai hoạ vua Đê-mết-ri-ô<sup><a href="#fn-56-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9" id="fnref-56-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9">56</a></sup> gây ra cho người Do-thái, chúng tôi đã viết cho vua ấy rằng : “Tại sao nhà vua lại đem ách đô hộ đè lên người Do-thái là bạn hữu và đồng minh của chúng tôi ? <sup><b>32</b></sup> Vậy nếu họ còn tố cáo nhà vua nữa, thì chúng tôi sẽ phân xử cho họ, và sẽ giao chiến với nhà vua ngoài biển khơi cũng như trên đất liền.”<hr> |
|
|
|
|
|
<ol><li id="fn-1-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9"><p>English: Romans | French: Romain | Latin: Romanus | Origin: ′Ρωμαιος | Vietnamese: Rô-ma 1 -- người thuộc về Rô-ma, 1 Mcb 8,1-16 [<a href="#fnref-1-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9">1</a>]</p></li> |
|
|
|
|
|
<li id="fn-2-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9"><p>English: Judah | French: Juda | Latin: Iuda | Origin: יְהוּדָה | Vietnamese: Giu-đa 1 -- con ông Gia-cóp và bà Lê-a, St 29,35 [<a href="#fnref-2-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9">2</a>]</p></li> |
|
|
|
|
|
<li id="fn-3-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9"><p>English: Romans | French: Romain | Latin: Romanus | Origin: ′Ρωμαιος | Vietnamese: Rô-ma 1 -- người thuộc về Rô-ma, 1 Mcb 8,1-16 [<a href="#fnref-3-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9">3</a>]</p></li> |
|
|
|
|
|
<li id="fn-4-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9"><p>Các dân tộc nhỏ ở Phương Đông rất ngưỡng mộ người Rô-ma, vì họ có tài chiến đấu và trợ giúp tận tình các nước đồng minh. Nhưng từ khi người Rô-ma kiểm soát vùng Pa-lét-tin năm 63 tCN, thì họ bị ghét cay ghét đắng. Bài ca tụng người Rô-ma trong chương này là một trong những lý do khiến sách 1 Mcb đã không được người Do-thái ở Pa-lét-tin sau này chấp nhận. [<a href="#fnref-4-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9">4</a>]</p></li> |
|
|
|
|
|
<li id="fn-5-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9"><p>English: Judah | French: Juda | Latin: Iuda | Origin: יְהוּדָה | Vietnamese: Giu-đa 1 -- con ông Gia-cóp và bà Lê-a, St 29,35 [<a href="#fnref-5-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9">5</a>]</p></li> |
|
|
|
|
|
<li id="fn-6-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9"><p>English: Romans | French: Romain | Latin: Romanus | Origin: ′Ρωμαιος | Vietnamese: Rô-ma 1 -- người thuộc về Rô-ma, 1 Mcb 8,1-16 [<a href="#fnref-6-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9">6</a>]</p></li> |
|
|
|
|
|
<li id="fn-7-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9"><p>English: Galatians | French: Galate | Latin: Galatiae | Origin: Γαλατης | Vietnamese: Ga-lát 1 -- dân cư ở Ga-lát, 2 Mcb 8,20 [<a href="#fnref-7-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9">7</a>]</p></li> |
|
|
|
|
|
<li id="fn-8-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9"><p><em>Dân Ga-lát</em> (Galatoi) : là những người Celts ngụ ở Tiểu Á bị Rô-ma đánh bại năm 189 tCN, và những người Celts ở miền bắc nước Ý và miền nam nước Pháp, bị đánh bại năm 222 tCN. Vì dân Ga-lát ở Tiểu Á chưa hề bị Rô-ma bắt triều cống, nên hầu chắc ở đây muốn nói đến những người Ga-lát ở Châu Âu. [<a href="#fnref-8-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9">8</a>]</p></li> |
|
|
|
|
|
<li id="fn-9-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9"><p>English: Spain | French: Espagne | Latin: Hispania | Origin: ՙΙσπανια ; Σπανια | Vietnamese: Tây Ban Nha -- 1 Mcb 8,3-4 ; Rm 15,24 [<a href="#fnref-9-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9">9</a>]</p></li> |
|
|
|
|
|
<li id="fn-10-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9"><p>English: Philip (II) | French: Philippe | Latin: Philippus | Origin: Φιλιππος | Vietnamese: Phi-líp-phê 1 -- vua xứ Ma-kê-đô-ni-a, cha của vua A-lê-xan-đê, 1 Mcb 1,1 [<a href="#fnref-10-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9">10</a>]</p></li> |
|
|
|
|
|
<li id="fn-11-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9"><p><em>Phi-líp-phê V</em> của Ma-kê-đô-ni-a, bị đánh bại năm 197 tCN. Con vua là Péc-xê bị đánh bại năm 168 tCN và bị chết trong tù. <em>Dân Kít-tim</em> là người Ma-kê-đô-ni-a. [<a href="#fnref-11-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9">11</a>]</p></li> |
|
|
|
|
|
<li id="fn-12-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9"><p>English: Perseus | French: Persée | Latin: Persea | Origin: Περσεα | Vietnamese: Péc-xê -- 1 Mcb 8,5 [<a href="#fnref-12-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9">12</a>]</p></li> |
|
|
|
|
|
<li id="fn-13-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9"><p>English: Kittim | French: Kittim | Latin: Cetthim | Origin: כִּתִּים | Vietnamese: Kít-tim 1 -- St 10,4 [<a href="#fnref-13-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9">13</a>]</p></li> |
|
|
|
|
|
<li id="fn-14-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9"><p>English: Philip | French: Philippe | Latin: Philippus | Origin: Φιλιππος | Vietnamese: Phi-líp-phê 3 -- bạn thân vua An-ti-ô-khô Ê-pi-pha-nê, -- 1 Mcb 6,14-16 [<a href="#fnref-14-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9">14</a>]</p></li> |
|
|
|
|
|
<li id="fn-15-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9"><p><em>An-ti-ô-khô Cả</em> tức An-ti-ô-khô III, vị vua vĩ đại nhất trong các vua Xê-lêu-xít, bị bại trận năm 190 tCN và năm sau bị ép ký vào một thoả ước hết sức bất lợi (8,7). [<a href="#fnref-15-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9">15</a>]</p></li> |
|
|
|
|
|
<li id="fn-16-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9"><p>English: Asia | French: Asie | Latin: Asia | Origin: Ασια | Vietnamese: A-xi-a 1 -- tỉnh thuộc đế quốc Rô-ma, 2 Mcb 10,24 ; Cv 2,9 [<a href="#fnref-16-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9">16</a>]</p></li> |
|
|
|
|
|
<li id="fn-17-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9"><p>English: India, Indian | French: Inde, Indien | Latin: India | Origin: הֹדּוּ -- Ινδος | Vietnamese: Ấn-độ -- Et 1,1 ; 3,13a ; 1 Mcb 6,37 [<a href="#fnref-17-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9">17</a>]</p></li> |
|
|
|
|
|
<li id="fn-18-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9"><p>English: Medes | French: Madai | Latin: Medus | Origin: מָדָי | Vietnamese: Mê-đi (người) -- St 10,2 ; 2 V 17,6 [<a href="#fnref-18-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9">18</a>]</p></li> |
|
|
|
|
|
<li id="fn-19-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9"><p><em>Xứ Ấn-độ</em> chưa bao giờ bị An-ti-ô-khô Cả chiếm giữ, còn <em>xứ Mê-đi</em> thì vẫn được An-ti-ô-khô giữ lại. Thế nên có tác giả cho rằng ở đây người chép đã chép sai. Có thể đây là tên của những vùng ở Tiểu Á. [<a href="#fnref-19-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9">19</a>]</p></li> |
|
|
|
|
|
<li id="fn-20-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9"><p>English: Lydia | French: Lydie | Latin: Lydia | Origin: Λυδια | Vietnamese: Ly-đi-a 1 -- vùng đất thuộc Tiểu Á nằm giữa Ca-ri và My-xi-a, 1 Mcb 8,8 [<a href="#fnref-20-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9">20</a>]</p></li> |
|
|
|
|
|
<li id="fn-21-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9"><p><em>Xứ Ly-đi-a</em> đã được giao nộp cho người Rô-ma cùng với những vùng khác của Tiểu Á. [<a href="#fnref-21-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9">21</a>]</p></li> |
|
|
|
|
|
<li id="fn-22-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9"><p>English: Eumenes | French: Eumène | Latin: Eumenes | Origin: Ευμενης | Vietnamese: Êu-mê-nê -- 1 Mcb 8,8 [<a href="#fnref-22-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9">22</a>]</p></li> |
|
|
|
|
|
<li id="fn-23-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9"><p><em>Êu-mê-nê II</em> (197-158 tCN), vua xứ Péc-ga-mô, một đồng minh đã đóng góp nhiều cho chiến thắng của người Rô-ma, nhưng cũng là người được hưởng lợi nhiều trên những mất mát của An-ti-ô-khô III. [<a href="#fnref-23-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9">23</a>]</p></li> |
|
|
|
|
|
<li id="fn-24-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9"><p>English: Greek | French: Grec | Latin: Graecus | Origin: ′Ελλην, ηνος | Vietnamese: Hy-lạp 1 -- thuộc văn minh Hy-lạp ; người theo văn hóa Hy-lạp, 1 Mcb 8,18 ; Rm 1,14 [<a href="#fnref-24-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9">24</a>]</p></li> |
|
|
|
|
|
<li id="fn-25-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9"><p>English: Romans | French: Romain | Latin: Romanus | Origin: ′Ρωμαιος | Vietnamese: Rô-ma 1 -- người thuộc về Rô-ma, 1 Mcb 8,1-16 [<a href="#fnref-25-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9">25</a>]</p></li> |
|
|
|
|
|
<li id="fn-26-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9"><p>Đoạn trên kể lại một cuộc nổi loạn xảy ra vào năm 146 tCN, nghĩa là sau khi Giu-đa đã qua đời. Tướng Lu-xi-ô Mum-mi-ô đã dẹp tan và chiếm thành phố lớn của họ là Cô-rin-tô. Từ đó Hy-lạp trở nên tỉnh Ma-kê-đô-ni-a của người Rô-ma. [<a href="#fnref-26-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9">26</a>]</p></li> |
|
|
|
|
|
<li id="fn-27-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9"><p>Thật ra nghị viện thường họp ba lần mỗi tháng và vào những ngày lễ. Lúc đầu có 120 nghị viên, dần dần tăng lên khoảng 300 ; vào năm 81 tCN, con số lên đến 600. [<a href="#fnref-27-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9">27</a>]</p></li> |
|
|
|
|
|
<li id="fn-28-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9"><p>Thật ra có hai quan chấp chính lãnh đạo cả nước. Một ông chuyên ký các văn kiện ngoại giao. Có lẽ vì thế mà tác giả 1 Mcb tưởng chỉ có một nhà lãnh đạo. [<a href="#fnref-28-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9">28</a>]</p></li> |
|
|
|
|
|
<li id="fn-29-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9"><p>Tác giả 1 Mcb hẳn đã viết câu này khi chưa có cuộc nội chiến giữa người Rô-ma. [<a href="#fnref-29-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9">29</a>]</p></li> |
|
|
|
|
|
<li id="fn-30-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9"><p>English: Romans | French: Romain | Latin: Romanus | Origin: ′Ρωμαιος | Vietnamese: Rô-ma 1 -- người thuộc về Rô-ma, 1 Mcb 8,1-16 [<a href="#fnref-30-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9">30</a>]</p></li> |
|
|
|
|
|
<li id="fn-31-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9"><p>English: Judah | French: Juda | Latin: Iuda | Origin: יְהוּדָה | Vietnamese: Giu-đa 1 -- con ông Gia-cóp và bà Lê-a, St 29,35 [<a href="#fnref-31-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9">31</a>]</p></li> |
|
|
|
|
|
<li id="fn-32-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9"><p>English: Eupolemus | French: Eupolème | Latin: Eupolemus | Origin: Ευπολεμος | Vietnamese: Êu-pô-lê-mô -- 1 Mcb 8,17 [<a href="#fnref-32-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9">32</a>]</p></li> |
|
|
|
|
|
<li id="fn-33-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9"><p>English: John | French: Jean | Latin: Ioannes | Origin: Ιωαννης | Vietnamese: Gio-an 1 -- cha của ông Mát-tít-gia, 1 Mcb 2,1 [<a href="#fnref-33-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9">33</a>]</p></li> |
|
|
|
|
|
<li id="fn-34-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9"><p>English: Accos | French: Akkôs | Latin: Accos | Origin: Ακκως | Vietnamese: Ắc-cô -- 1 Mcb 8,17 [<a href="#fnref-34-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9">34</a>]</p></li> |
|
|
|
|
|
<li id="fn-35-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9"><p>English: Jason | French: Jason | Latin: Iason | Origin: Ιασον | Vietnamese: Gia-xon 1 -- con ông E-la-da được phái đi ký hòa ước tại Rô-ma, 1 Mcb 8,17 [<a href="#fnref-35-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9">35</a>]</p></li> |
|
|
|
|
|
<li id="fn-36-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9"><p>English: Jason | French: Jason | Latin: Iason | Origin: Ιασον | Vietnamese: Gia-xon 1 -- con ông E-la-da được phái đi ký hòa ước tại Rô-ma, 1 Mcb 8,17 [<a href="#fnref-36-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9">36</a>]</p></li> |
|
|
|
|
|
<li id="fn-37-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9"><p>Hai vị đại sứ được sai đi Rô-ma đều có tên Hy-lạp. Hẳn là họ nói sõi tiếng Hy-lạp là thứ tiếng thông dụng ở Rô-ma thời bấy giờ. [<a href="#fnref-37-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9">37</a>]</p></li> |
|
|
|
|
|
<li id="fn-38-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9"><p>English: Romans | French: Romain | Latin: Romanus | Origin: ′Ρωμαιος | Vietnamese: Rô-ma 1 -- người thuộc về Rô-ma, 1 Mcb 8,1-16 [<a href="#fnref-38-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9">38</a>]</p></li> |
|
|
|
|
|
<li id="fn-39-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9"><p>English: Romans | French: Romain | Latin: Romanus | Origin: ′Ρωμαιος | Vietnamese: Rô-ma 1 -- người thuộc về Rô-ma, 1 Mcb 8,1-16 [<a href="#fnref-39-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9">39</a>]</p></li> |
|
|
|
|
|
<li id="fn-40-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9"><p>English: Greek | French: Grec | Latin: Graecus | Origin: ′Ελλην, ηνος | Vietnamese: Hy-lạp 1 -- thuộc văn minh Hy-lạp ; người theo văn hóa Hy-lạp, 1 Mcb 8,18 ; Rm 1,14 [<a href="#fnref-40-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9">40</a>]</p></li> |
|
|
|
|
|
<li id="fn-41-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9"><p>English: Philip | French: Philippe | Latin: Philippus | Origin: Φιλιππος | Vietnamese: Phi-líp-phê 4 -- người Phy-gi-a, quan cai trị Ít-ra-en, rất độc ác, -- 2 Mcb 5,22 [<a href="#fnref-41-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9">41</a>]</p></li> |
|
|
|
|
|
<li id="fn-42-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9"><p>English: Romans | French: Romain | Latin: Romanus | Origin: ′Ρωμαιος | Vietnamese: Rô-ma 1 -- người thuộc về Rô-ma, 1 Mcb 8,1-16 [<a href="#fnref-42-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9">42</a>]</p></li> |
|
|
|
|
|
<li id="fn-43-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9"><p>English: Judah | French: Juda | Latin: Iuda | Origin: יְהוּדָה | Vietnamese: Giu-đa 1 -- con ông Gia-cóp và bà Lê-a, St 29,35 [<a href="#fnref-43-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9">43</a>]</p></li> |
|
|
|
|
|
<li id="fn-44-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9"><p>English: Eleazar | French: Eléazar | Latin: Eleazar | Origin: Ελεαζαρ | Vietnamese: E-la-da 9 -- biệt danh là Au-a-ran anh em với ông Giu-đa Ma-ca-bê, 1 Mcb 2,5 [<a href="#fnref-44-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9">44</a>]</p></li> |
|
|
|
|
|
<li id="fn-45-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9"><p>English: Romans | French: Romain | Latin: Romanus | Origin: ′Ρωμαιος | Vietnamese: Rô-ma 1 -- người thuộc về Rô-ma, 1 Mcb 8,1-16 [<a href="#fnref-45-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9">45</a>]</p></li> |
|
|
|
|
|
<li id="fn-46-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9"><p>Hầu chắc phái đoàn này trở về vào năm 161 tCN. [<a href="#fnref-46-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9">46</a>]</p></li> |
|
|
|
|
|
<li id="fn-47-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9"><p>English: Jerusalem | French: Jérusalem | Latin: Ierusalem | Origin: יְרוּשָׁלֵם | Vietnamese: Giê-ru-sa-lem -- kinh thành Thiên Chúa, thành vua Đa-vít... -- 1 V 8,44.48 [<a href="#fnref-47-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9">47</a>]</p></li> |
|
|
|
|
|
<li id="fn-48-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9"><p>Nghị quyết của nghị viện Rô-ma được khắc trên bảng đồng và lưu giữ ở đền thờ thần Giu-pi-te. Bản gửi về Giê-ru-sa-lem chỉ ở dưới dạng một lá thư thôi. [<a href="#fnref-48-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9">48</a>]</p></li> |
|
|
|
|
|
<li id="fn-49-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9"><p>English: Romans | French: Romain | Latin: Romanus | Origin: ′Ρωμαιος | Vietnamese: Rô-ma 1 -- người thuộc về Rô-ma, 1 Mcb 8,1-16 [<a href="#fnref-49-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9">49</a>]</p></li> |
|
|
|
|
|
<li id="fn-50-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9"><p>English: Romans | French: Romain | Latin: Romanus | Origin: ′Ρωμαιος | Vietnamese: Rô-ma 1 -- người thuộc về Rô-ma, 1 Mcb 8,1-16 [<a href="#fnref-50-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9">50</a>]</p></li> |
|
|
|
|
|
<li id="fn-51-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9"><p>English: Romans | French: Romain | Latin: Romanus | Origin: ′Ρωμαιος | Vietnamese: Rô-ma 1 -- người thuộc về Rô-ma, 1 Mcb 8,1-16 [<a href="#fnref-51-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9">51</a>]</p></li> |
|
|
|
|
|
<li id="fn-52-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9"><p>English: Romans | French: Romain | Latin: Romanus | Origin: ′Ρωμαιος | Vietnamese: Rô-ma 1 -- người thuộc về Rô-ma, 1 Mcb 8,1-16 [<a href="#fnref-52-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9">52</a>]</p></li> |
|
|
|
|
|
<li id="fn-53-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9"><p>English: Romans | French: Romain | Latin: Romanus | Origin: ′Ρωμαιος | Vietnamese: Rô-ma 1 -- người thuộc về Rô-ma, 1 Mcb 8,1-16 [<a href="#fnref-53-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9">53</a>]</p></li> |
|
|
|
|
|
<li id="fn-54-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9"><p>English: Romans | French: Romain | Latin: Romanus | Origin: ′Ρωμαιος | Vietnamese: Rô-ma 1 -- người thuộc về Rô-ma, 1 Mcb 8,1-16 [<a href="#fnref-54-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9">54</a>]</p></li> |
|
|
|
|
|
<li id="fn-55-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9"><p>English: Romans | French: Romain | Latin: Romanus | Origin: ′Ρωμαιος | Vietnamese: Rô-ma 1 -- người thuộc về Rô-ma, 1 Mcb 8,1-16 [<a href="#fnref-55-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9">55</a>]</p></li> |
|
|
|
|
|
<li id="fn-56-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9"><p>English: Demetrius | French: Démétrius | Latin: Demetrius | Origin: Δημητριος | Vietnamese: Đê-mết-ri-ô 1 -- Đê-mết-ri-ô I (Sôter), con vua Xê-lêu-cô IV, vua Xy-ri, 1 Mcb 7,1 [<a href="#fnref-56-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9">56</a>]</p></li> |
|
|
|
|
|
<li id="fn-1@-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9"><p>2 Mcb 4,11 [<a href="#fnref-1@-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9">1@</a>]</p></li> |
|
|
|
|
|
<li id="fn-2@-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9"><p>1 Mcb 14,18 [<a href="#fnref-2@-88d90039-5ba1-49f7-be5a-e2d71def95a9">2@</a>]</p></li> |
|
|
|
|
|
</ol> |
